ارزیابی تکنولوژی برای مدیران شرکت ها همواره یک چالش بزرگ است. بویژه این را باید در نظر داشت که اکثر کشورها علیرغم اینکه خالق تکنولوژی باشند، مصرف کننده نیز هستند. (Khamseh & Mohagheghi, 2013) یکی از وظایف مدیران استراتژیک، ارزیابی تکنولوژی است. با توجه به شرایط محیطی و قابلیت ها و توانایی های هر یک و نیز ارزیابی ضعف ها، استراتژی ها و سیاست های لازم را برای رشد اهداف سازمان اعمال میکنند. (Tabatabaeeian, 2005)
ارزیابی تکنولوژی عبارت است از گردآوری اطلاعات کافی درباره یک تکنولوژی و پیامدهای ناشی از آن برای تمام کسانی که به نحوی از آن تاثیر خواهند پذیرفت، البته پیش از آنکه نسبت به توسعه یا بکارگیری آن اقدام شود.
به عبارت دیگر مصداق این ضرب المثل است:"بی گدار به آب نزن" (براون, 1382)
نمونه ارزیابی تکنولوژی در ایران
برق مصرفی صنایع فولاد به میزان بسیار بالایی در سطح مگاوات است. به منظور ارزیابی عملکرد صنایع فولاد و یافتن راه کار یا روشی تکنولوژیک برای ذخیره سازی موسوم به طرح ذخیره عملیاتی، یکی از شرکتهای تولیدکننده فولاد در خراسان مورد مطالعه قرار گرفت. به این ترتیب که ابتدا ظرفیت ترانس نصب شده و توان نامی مصرفی هریک از واحدهای اصلی و زمان هر زیرفرآیند آن مشخص شده است. با استفاده از مدل پیشنهادی به شبیه سازی فرآیند تولید فولاد و بررسی عملکرد آن در طرح ذخیره عملیاتی پرداخته شد. بدین منظور، در یک بازه زمانی 6 ساعتی؛ عملکرد، درآمد و هزینه های کارخانه فولاد را در سه حالت
1.عدم مشارکت در طرح ذخیره عملیاتی
2.مشارکت حداقلی یا 21 درصد کاهش مصرف
3. مشارکت کامل
مورد مطالعه قرار میگیرد. در این ارزیابی، خروجی مطلوب کارخانه در بازه 6 ساعتی برابر 481 تن فولاد فرض شده است. با توجه به ریسک بهره برداری، کوره احیاء مستقیم همواره روشن در نظر گرفته شده است.
در این ارزیابی مشخص شد هرچه کارخانه به مقدار ماکزیمم ظرفیت تولیدی خود نزدیکتر باشد، میزان انعطاف پذیری آن برای اجرای طرحهای وقفه پذیر کمتر میشود. در چنین شرایطی نیز با کاهش تپ ترانس کوره ذوب و به تعویق انداختن فرآیند نورد، صنایع فولاد میتوانند در طرح ذخیره عملیاتی مشارکت حداقلی داشته باشند. برای مشارکت بیشتر صنایع فولاد در طرح ذخیره عملیاتی، نیاز به خاموش کردن کوره ذوب است که این امر منجر به کاهش محصول نهایی کارخانه و کاهش درآمد ناشی از آن میشود.
گفتنی است که به دلیل سهم پایین هزینه انرژی الکتریکی در مقابل سایر هزینه ها در صنایع فولاد، مالکین این صنایع تمایل چندانی به مشارکت در این قبیل طرحها از خود نشان نمی دهند. (مهدوی چابک, فخر شاملو, & رجبی, 1396)
نمونه ارزیابی تکنولوژی در سایر نقاط جهان
در دفتر ارزیابی تکنولوژی[1] که برای مطالعه انرژی های جایگزین برای ایالت اورگان[2] از ایالات متحده تشکیل شد موضوع شناسایی مناسب ترین انرژی جایگزینِ انرژی فسیلی (نفت و گاز، زغالسنگ،...) که حول شاخص های اقتصاد، مصرف کنندگان و محیط زیست[3] هم باشد مورد بررسی قرار گرفت. گزینه های جدید همچون انرژی باد، خورشید، هسته ای.
موضوع این ارزیابی این بود: " انرژی هسته ای یک جایگزین است[4]"
در این ارزیابی از تکنیک [5] SWOT استفاده شده است. از قابل توجه ترین نتایج حاصله از این ارزیابی این بود که بسیاری از انرژی های جایگزین، امکان "همیشه روشن [6]" را ندارند. ضمنا به این مساله توجه شد که امکان تبدیل به یکدیگر را نیز ندارند. یعنی نمیتوان انرژی باد را بجای انرژی خورشید بکار بست. از روش ارزیابی [7] TOP دستاورد دیگری حاصل شد که تنها انرژی "همیشه روشن" که میتواند به کاهش گازهای گلخانه ای کمک کند انرژی هسته ای است.
به نقل از دفتر ارزیابی تکنولوژی در این پروژه، هنگام انجام ارزیابی های تکنولوژیک، مهم است که بتوانید ویژگی های هر تکنولوژی را عادی و ساده کنید تا مقایسه ممکن شود. (Harell, Third , & Daim, 2010)
اثرات اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی تکنولوژی
تکنولوژی اثری آن چنان قوی بر زندگی انسان داشته است که پیشرفت تمدن براساس تکنولوژی غالب آن عصر، شناسایی و ارزیابی می شود. (خلیل, 1392)
نظر شخصی: حال اثرات زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی هر تکنولوژی گاها تا سالها پس از ظهور یا همه گیری آن فناوری پنهان می ماند. هنوز اظهار نظر های علمی در خصوص اثرات احتمالا مخرب امواج اعم از مایکروویو، بلوتوث، وای فای، تلفن همراه و امثالهم با تردید و ضد و نقیض گویی هایی همراه است. انسان ذاتا موجودی محتاط است. به همین دلیل از بدو رویارویی با هر پدیده ای از آن پرهیز کرده، تا مدتی با احتیاط یا عدم اعتماد محض بسر میبرد.
در پایان معتقدم اثرات تکنولوژی هم مثبت و هم منفی هستند. شخصا به اینکه تکنولوژی بتواند در هر سه حیطه اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی مثبت عمل کند چندان خوش بین نیستم. زیرا معمولا تکنولوژی بصورت مطالعه نشده دست به تولید مصنوعاتی میزند، سپس همه گیر میشود. مدتها بعد اثرات مخرب آن بروز میکند؛ آنگاه است که مدافعان اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی وارد عمل شده و با اطلاع رسانی گسترده سعی میکنند آن سبک تکنولوژی را متوقف کنند. تعداد نمونه هایی که در این زمینه میتوان نام برد بسیار زیاد است.
- آزبست در سیستم ترمز خودرو ها، البسه، پوشش های پیش ساخته دیوار و سقف
- بَنزِن در بنزین
- سرب در بنزین
- فراوری لبنیات
- مواد نگهدارنده لبنیات و مواد غذایی
و بسیاری دیگر.
منابع
Harell, G., Third , N., & Daim, T. (2010). Is nuclear energy an alternative: a case of technology assessment in Oregon. International Journal of Nuclear Governance, Economy and Ecology, 3, No. 2, 150-179. doi:10.1504/IJNGEE.2010.033309
Khamseh, A., & Mohagheghi, M. (2013). Assessment of Technological Capability in Iranian Automotive Industries through Developing the Model. European Online Journal of Natural and Social Sciences, 2(3), 1730-1736. doi:ISSN 1805-3602
Tabatabaeeian, S. (2005). Evaluation of firm-level technology capabilities. Arian publication.
براون, ا. (1382). ارزیابی و پیشبینی تکنولوژی. (ع. بوشهری, و ع. ملکی فر, مترجم) تهران: کرانه علم. doi:۶۵۸/۵۱۴
خلیل, ط. (1392). مدیریت تکنولوژی: رمز موفقیت در رقابت و خلق ثروت. (م. اعرابی, و د. ایزدی, مترجم) تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی. doi:9789643790592
مهدوی چابک, س., فخر شاملو, ن., و رجبی, م. (1396). ارزیابی و مدلسازی عملکرد تولید فولاد. کنفرانس بین المللی فناوری و مدیریت انرژی (ص. 7). تهران: انجمن علمی انرژِی ایران، دانشگاه شهید بهشتی.
[1] Office of technology assessment
[3] Minimize greenhouse gases-کاهش گازهای گلخانه ای
[4] Is nuclear energy an alternative
[5] Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats
[7] Technical, Organizational and Personal (TOP)